Aydın, Hasan

Article | 2019 | Erdem0 ( 77 ) , pp.87 - 126

İslam dünyasında Gazzâlî ile başlayan ve İbn Rüşd’de karşılığını bulantehâfüt (tutarsızlık) tartışması, İslam ortaçağında, kelam (teoloji) ilefelsefe geleneklerinin birbiriyle olan eleştirel diyaloglarını irdelemekbakımından bir başlangıç noktası sunar. Tartışma konularının hemenhepsi ilgi çekici olmakla birlikte, tehâfütteki hemen tüm tartışmaların düğüm noktasını nedensellik sorununun oluşturduğu söylenebilir.Bilindiği gibi, ortaçağ İslam düşüncesinin iki temel entelektüel akımıolan kelam ile felsefe arasında, nedensellik konusunda köklü bir ayrışma yaşanmıştır. Kelamdaki nedensellik tartışması, daha çok dinselbildirilerde yer ala . . .n Tanrı’nın kudreti ile Tanrı-evren ilişkisine ait ifadelerin yorumlanmasına dayanır. Kelamcılar, antik atomcu gelenektenyola çıkarak, parçalı ve süreksiz bir evren modeli geliştirmişler ve İslamdinsel bildirilerini bu model ışığında yorumlamışlar, hem tanrısal hemde doğal düzeyde nedensel zorunluluğu inkâr etmişlerdir. Aristotelesçianlamda, nesnelerin eylemlerini gerektiren bir doğalarının ve özlerininolduğunu reddetmişlerdir. Oysa filozoflar, kendilerini Aristoteles’inakılcı ve bilimsel felsefesinin geliştiricisi olarak görmüşlerdir. Felsefi çevrelerde, Tanrı ilk neden olarak görülmüş, şeylerin tanrısal suduryoluyla neden-sonuç ilişkisiyle zorunlu olarak varlığa geldiği savunulmuş, nesnelerin eylemlerini gerektiren bir doğalarının ve özlerininbulunduğu ileri sürülmüştür. Filozoflara göre, bir şeyi bilmek demek,o şeyin nedenlerini bilmek demektir; dolayısıyla bir şeyin doğasınınve doğal nedenselliğin inkârı aynı zamanda bilginin inkârı demektir.Bu yüzden nedenselliğin onayı, filozoflar için epistemolojik ve ontolojik bakımdan yaşamsaldır. İşte Gazzâlî kelam geleneğini, İbn Rüşdise felsefe geleneğini öncelemiş, bu ikisi arasında tehâfüt geleneğindedoğal nedenselliğin zorunlu olup olmadığı konusunda köklü bir tartışma yaşanmıştır. Bu çalışmada, önce Gazzâlî’nin doğal nedenselliğinzorunluluğu düşüncesine yönelttiği eleştiriler, ardından da bir filozofolarak İbn Rüşd’ün Gazzâlî karşısında nedensel zorunluluğu savunusu ele alınacak, tartışmaların dayandığı ontolojik ve epistemolojikzemin ana hatlarıyla gözler önüne serilmeye çalışılacaktır. Tartışmagerçekten önemlidir; zira pek çok modern doğulu ve batılı araştırmacı, Gazzâlî’nin nedenselliğin zorunluluğunu eleştirisini, nedenselliğininkârı olarak yorumlamış ve nedensellik düşüncesi geçmişten günümüze bilimde güçlü bir işlev yüklendiği için Gazzâlî’yi İslam dünyasında yaşanan bilimsel duraklamanın ve gerilemenin baş müsebbibiilan etmiştir. Dolayısıyla sağlıklı bir karara varabilmek için tartışmayıanaliz etmek kaçınılmazdır. The discussion over incoherence (tehâfüt) which starts with Ghazzâlîand which Averroes responds provides a starting point for questioning the critical dialogues of theology (kalâm) and philosphy traditions with one another in the middle age of Islam. Even though allthe discussion subjects are interesting, it can be said that the causalityproblem forms nearly all the discussions in incoherence. As its known,a radical separation has been experienced between two major intellectual traditions of the medieval Islamic thought: theology (kalâm)and philosophy (falsafah). The discussion of casuality in theology arebased on the interpretations of some statements related to the powerof God and the relation of God-universe in the sacred texts. The theologists developed a fragmental and discontinuous model of universeand they interpreted the Islamic sacred texts under the light of thismodel though using an ancient atomist tradition and they rejected thecausality both at the divine and natural level. They rejected the natureand the essence which require the actions of the objects. However, thephilosphers regarded themselves as the developers of the rational andscientific philosophy of Aristotle. In philosophy, the God was regarded as the first cause, it has been defended that the things necessarilyexisted with cause and effect through divine emanation (sudûr), it hasbeen claimed that the objects have the nature and the essence thatrequire their actions. To philosophers, to know a thing is to know itscauses; namely, the rejection of the nature or essence of a thing andnatural causality means the denial of knowledge as well. Therefore, theapproval of causality is essential for the philosophers ontolgically andepistemologically. While Ghazzâlî prioritises the theological tradition,Averroes prioritises the philosophical tradition; a radical discussionhas been experienced between these two as to whether the naturalcausality is necessity in the incohererence tradition. In this study, first,the criticisms of Ghazzâlî towards the thought of natural causality necessity and then as a philospher the defend of Averroes regarding thenatural causality against Ghazzâlî will be focused on, the ontologicaland the epistemological ground on which the discussions are basedwill be generally revealed. The discussion is highly important; for manymodern eastern and western researchers have intrepreted Ghazzâlî’scriticisim of the necessity of causality as the denial of causality andthey declared that Ghazzâlî is the main reason for the scientific decadence; for the thought of causality has had an important functionin science from past to our present time. Therefore, it is inevitable toanalyze the discussion so as to reach a right decision Daha fazlası Daha az